قرارداد های نفتی

قرارداد های نفتی

صنعت نفت و گاز از جمله صنایع سرمایه بر جهان است که معمولاً دولت ها به تنهایی از عهده تأمین منابع مالی توسعه این صنعت برنمی آیند. لذا کمپانی هاي بزرگ نفتی جهان از دیرباز حضور گسترده اي در بخش هاي مختلف صنعت نفت و گاز کشورهاي تولید کننده داشته اند. به طور کلی اصول حاکم بر قرارداد ها فارغ از نوع قرارداد می باشد که در اغلب قراردادهاي نفتی حال حاضر جهان مورد توجه واقع می شوند. قبل از انعقاد قرارداد مراحلی تحت عنوان چگونگی نحوه اعطاء قرارداد مطرح می باشد و پس از آن جهت عقد قرارداد نکات دیگري در نظر گرفته می شود؛ نوع نفت خام وگاز و نحوه دستیابی به آنها، عمر پروژه هاي نفتی وگازي، قیمت منابع هیدروکربوري، تکنولوژي، مناسبات سیاسی و قوانین حاکم بر کشورهاي صاحب ذخایر نفتی و گازي از جمله عواملی است که ممکن است شکل خاصی از قرارداد را ایجاد نماید.

عملیات های خشکی و دریایی

عملیات هاي نفت و گاز به دو دسته خشکی و دریا تقسیم می شوند. قراردادها نیز با توجه به این دو گروه تقسیم بندي می شوند. عملیات هاي خشکی به مجموعه عملیات هایی اطلاق می شوند که بر روي خشکی انجام می شوند درحالیکه عملیات هاي دریایی در دریا و در میان بستر آبهاانجام می شوند.

عملیات هاي دریایی از عملیات هاي خشکی به دلیل نوع تجهیزات و ساختمان مورد نیاز حفاري گرانتر می باشد. حفاري در آبهاي عمیق از حفاري در قسمت هاي کم عمق مشکل تر است چراکه از نظر فنی بنا کردن سکوها بسیار سخت تر می باشد. در اینگونه قراردادها با اعمال مشوق هاي مالی (به طور مثال کاهش مالیات ) براي این عملیات ها و مراحل تولیدي که پیچیده تر، ریسک پذیرتر و هزینه برتر براي پیمانکار می باشد، انگیزه هایی براي عقد قرارداد ایجاد می نمایند. بررسی هاي انجام شده تا سال ۲۰۱۲ نشان می دهد که با افزایش قیمت نفت، براي شرکت ها ي نفتی جهت سرمایه گذاري در کشورهاي میزبان در عملیات هاي با عمق زیاد اقتصادي تر شده است. پیشرفت تکنولوژي نیز نقش بسزایی داشته است.

منابع متعارف و غیر متعارف:

فرق بین عملیات هاي متعارف و غیرمتعارف نفت و گاز به روش، سهولت و دشواري و هزینه هاي همراه با استخراج هیدروکربنها برمی گردد.استخراج نفت از منابع متعارف براي چاه هاي مرسوم نفتی بکار می رود و نامتعارف براي منابعی که تنها با روشها و تکنولوژي هاي نوین که اجازه دسترسی به ذخایر غیرقابل دسترس تر می دهند، مثل نفت شیل و نفت ماسه بکار می رود. منابع گازي متعارف معمولاً منابعی هستند که گاز آنها در سازندهاي صخره اي (سنگی ) به تله افتاده اند و استخراج آنها آسان می باشد و نامتعارف، در بستري از شن و ماسه هستند شامل shale gas و gas hydrates ،coal bed methane ، tight gas که حفاري براي منابع نامتعارف گاز در مقایسه با متعارف آن گرانتر می باشد. تولید از منابع گازي نامتعارف، اخیراً، به دلیل پیشرفت سریع تکنولوژي رشد زیادي داشته است.

قیمت نفت و گاز:

قیمت حامل ها یکی از عوامل تعیین کننده است . نفت و گاز در قیمت هاي متفاوتی در کل جهان فروخته و خریداري می شوند. اگرچه قیمتها با استانداردهاي معمول ارزیابی مورد مقایسه قرار می گیرند. براي این منظور براي نفت (West Texas Intermediate) WTI یا Brent Crudeاستفاده می شود و برای گاز Henry Hubb متداول است . این ارزیابی مقایسه اي، تعیین کننده قیمت هاي نفت و گازي که در هر کجاي جهان تولید می شوند، می باشد.

قیمت های آینده:

سؤال و بحث مهم در بستن قراردادها، این است که قیمت آینده هیدروکربن ها چه مقدار خواهد بود؟ متأسفانه، جواب ساده و قطعی براي این سؤال وجود ندارد. این که قیمت نفت چه مقدار خواهد بود موضوع بحث در مذاکرات است در این خصوص عواملی چون مصرف جهانی نفت، الگوهاي رشد اقتصادي، بدعت ها و نوآوري هاي تکنولوژی کی و سیاست هاي پویا در کشورهاي تولید کننده نفت مطرح می شود. عدم قطعیت در تعیین قیمت نفت موضوعی است که هم پیم انکار و هم کشورهاي صاحب ذخایر مطلع هستند. آنها سعی در تخمین قیمت ها در سیستم هاي مالی و قراردادهاي نفتی دارند بطوریکه از شرایط مطلوب بازار سود برده و همچنین از تغییر شرایط ایمن باشند.

عمر و زمان پروژه های نفتی و گازی:

منابع نفتی و گازي همیشگی نیستند بلکه تجدیدناپذیر هستند. بنابراین اصولاً تصمیم گیري در خصوص عمر پروژه هاي نفتی و گازي قسمت کلیدي در قراردادهاي نفتی است که قرار است بنا شوند معمولاً عمر پروژه را از ابتدا تا انتها تحت عنوان مراحل ذیل در نظر می گیرند:

·         اکتشاف: پیداکردن منابع در مرحله اول

·         توسعه: توسعه زیرساخت هاي منابع نفتی

·         تولید: هیدروکربن هایی که کشف شده اند تولید می شوند

·         تخلیه: وقتی منابع تمام می شوند و میادین تخلیه می شوند

طبقه بندی سیستم های اصلی مالی:

۱٫        Concessionary (royalty/tax): امکان مالکیت خصوصی معادن نفتی/گازي را می دهد.

۲٫        Contractual: دولت (میزبان) مالک ذخایر باقی می ماند.

۱٫۲    Service Contracts: شرکتهاي نفتی پاداش نقدي دریافت می کنند.

۲٫۲    Production Sharing Contracts: شرکتهاي نفتی پاداش براساس تولید نفت خام/ گاز و یا محصولات آنها دریافت می کنند.

نیازهای حیاتی کشورهای در حال توسعه:

·         Know how: دسترسی به تکنولوژي، سازماندهی، مهارت نیروي انسانی، تأسیس و تخصص در سخت افزار صنعت نفت

·         Capital: دسترسی به بودجه هاي سرمایه اي براي توسعه

·         Market: دسترسی به بازارهاي خارجی براي صادرات نفت و گاز

صنعت نفت و گاز از جمله صنایع سرمایه بر جهان است که معمولاً دولت ها به تنهایی از عهده تأمین منابع مالی توسعه این صنعت برنمی آیند.

چگونگی قراردادهای نفتی:

براي پروژه هاي بزرگ استخراج منابع هیدروکربوري، بیش از صد قرارداد براي ساختمان سازي، عملیاتی شدن و سرمایه گذاري پرداخت هزینه ها انعقاد می گردد، که تمامی این قراردادها تحت عنوان قراداد نفتی می باشند، که قسمتهاي زیادي دارد که به موارد ذیل می توان اشاره نمود:

• دولت و شرکت هاي نفتی دولتی مانند پتروناس، شرکت ملی نفت ایران و …
• شرکت هاي بین المللی نفت مانند BP، Exxon، Chevron
• بانکهاي خصوصی و وام دهندگان بین المللی مانند JP Morgan، World Bank
• شرکتها و مؤسسات مهندسی، شرکتهاي حفاري و دکل ها و تجهیزات حفاري مثل Schlumberger ،Halliburton
• شرکتهاي حمل و نقل، پالایش و پخش و موارد بیشتر

از میان تمامی قراردادهاي ممکن، مهمترین آنها قرارداد فی مابین دولت و شرکت هاي بین المللی نفت می باشد، سایر قراردادها هم تحت عنوان قراردادهاي متمم یا فرعی و یا کمکی نامبرده می شوند. قرادادهایی که معمولاً به صنعت منسوب هستند تحت عنوان قراداد دولت میزبان ۱ می باشد چراکه قراردادي است بین دولت (نماینده مردم و ملت ) و شرکتهاي نفتی. از طریق قرارداد است که دولت میزبان اختیاراتی براي شرکت هاي نفتی براي به عهده گرفتن عملیات هاي نفتی اعطاء می کند. این قراردادها در کشورهاي مختلف جهان تحت عناوین ذیل نامیده می شوند:

• Petroleum Contract
• (Exploration & Producing Agreement (E&P
• Exploration & Exploitation Contract
• Concession
• License Agreement
• Host Government Contract
• (Petroleum Sharing Agreement(PSA
• (Producing Sharing Contract(PSA

اگرچه تعدادي از کشورها از این نوع قراردادها در استخراج منابع خود استفاده نمی کنند، بلکه خود مدیریت فرآیند استخراج و تولید نفت را بدون نیاز به شرکت هاي بین المللی نفت انجام می دهند، که می توان از شرکت ملی نف ت عربستان سعودي تحت عنوان Saudi Armco وMexico’s Pendex نام برد.

رژیم نفتی:

قراردادهاي نفتی در یک بازه زمانی و تحت یک سري قوانین و اساسنامه ها می باشند که به دنبال آن زیرمجموعه هایی از قراردادهاي فرعی و کمکی دیگري هم هستند. قوانین، آئین نامه ها و اساسنامه هاي مرتبط با نفت در یک کشور خاص تحت عنوان رژیم نفتی شناخته می شوند. رژیم نفتی بهترین نشاندهنده سلسله مراتبی است که از یک قانون اساسی (نظام نامه) وابسته به کشور مورد نظر شروع و با یک قرارداد نفتی پایان می پذیرد.

قانون اساسی:

قانون اساسی، اختیارات ی به دولت می دهد که قوانین را در چارچوب آن تدوین و اجرا کند . همچنین اداره مالکیت منابع ملی کشور را دربردارد و نوعاً تعیین می کند که منابع متعلق به شهروندان ملی آن کشور هستند یا براي تأمین منافع آنها بوسیله حکومت جاري می باشد.

قوانین و آیین نامه ها:

قوانین نفتی شامل وظایف خاص و ویژه اي با توجه به مسئولیت ها و تکالیف حقوقی می باشد که در قرارداد ذکر می گردد. سایر قوانین نیز بخش مهمی از رژیم نفتی می باشند براي مثال قوانین زیست محیطی، قوانین سلامتی و ایمنی، قوانین مالیات و نیروي کار. علاوه براین، آئین نامه ها و مقررات نفتی وجود دارد که مطابق با قوانین نفتی می باشند . همانطور که از قانون اساسی به قوانین و آئین نامه ها و مقررات نفتی می رویم وظایف و دستورات استخراج و بهره برداري نفت به شدت جزئی و تخصصی تر می شوند.

قراردادها:

با توجه به مطالب مذکور، قرارداد نفتی یک قسمت از رژیم کلی نفت می باشد که بر منابع هیدروکربنی کنترل دارد یا حاکم است . همین طور حقوق و وظایفی براي شرکت هائی که خواهان کشف و استخراج منابع درون کشوري هستند، را تعریف می کند.

نحوه اعطا قرارداد نفتی:

دو نوع سیستم براي سپردن و یا برنده شدن قراردادها می باشد:

مزایده رقابتی: ارزش منابع نفت و گاز به قیمت روز داده می شود، خیلی از شرکت ها قراردادها را بر اساس مزایده گذاري برنده می شوند. در این حالت شرکتها با پیشنهاد دادن بهترین شرایط با توجه به یک یا چندین متغیر تعریف شده براي برنده شدن در قرارداد با هم رقابت می کنند.

گفتگوهاي خصوصی: در این حالت سرمایه گذار بدون هیچ دعوت قبلی می آید و  درخواست بخش خاصی از زمین را می کند و سپس براي عقد قرارداد به طور مستقیم گفتگو می کند.

گفتگو:

احتمالاً یک کشور مایل است که یک مدل قرار داد هیدروکربوري داشته باشد در یک فرمت استاندارد و با شرایط و بندهاي استاندارد که می تواند یکی از انواع قراردادي که در ادامه شرح داده می شود، باشد. حدود و اندازه، شرط ها و بندهائی که در گفتگوي طرفین تغییر می کند بستگی به نظریه ه ایی دارد؛ از جمله قانون منابع هیدروکربوري کشور، شرایط باز ار و موقعیت هاي پلیتیک جاري. در طول فرآیند گفتگو ممکن است بندهایی که در مدل اولیه وجود دارد تغییر کند و یا تعدادي از آنها پیشنهاد شود و یا مواردي با موافقت طرفین اضافه گردد . با ادامه گفتگوها و مناظرات قرارداد ي با یک شرکت خاص یا چندین شرکت امضاء خواهد شد . با امضاء قرارداد، به شرکت یا شرکت ها قانوناً حق انحصاري استخراج و تولید نفت با توجه به سطح ق رارداد اعطاء می شود.

قرار داد هیدروکربوري:

قراردادها به صورت کلی به سه قسمت عمده زیر تقسیم بندي می شوند:

• قراردادهاي امتیازي: پیمانکار مالک نفت زیر زمین می شود.
• قراردادهاي مشارکت در تولید: پیمانکار در مقدار نفت تولیدي سهم دارد.
• قراردادهاي خدماتی: پیمانکار مبلغی براي تولید نفت دریافت می کند.
• قرار داد سرمایه گذاری مشترک: همکاری شرکت های داخلی با شرکت های خارجی

قراردادهاي امتیازي:

این نوع قراردادها قدیمی ترین و اولین نوع قراردادهاي نفتی می باشند . اولین بار در تولید و توسعه نفت در ایالات متحده امریکا در سال ۱۸۰۰ میلادي رواج یافتند. سپس ایده این نوع توسعه یافت. مفاهیم (IOC) قراردادها در کلیه کشورهاي جهان بوسیله شرکتهاي بین المللی نفت این نوع قرارداد براساس مفهوم مالکیت زمین داراي نفت برپایه سیستم امریکایی می باشد. در ایالات متحده امریکا، معمولاً داراي حقوق مالکیت قانونی زمین زیر زمین و بالاي آن می باشد. اگر نفتی زیرزمین باشد تحت مالکیت آن شرکت می شود. با توجه به قرارداد اولیه، در این نوع قرارداد یک سطحی از زمین را به شرکت پیمانکار اعطا می شود اگرچه اصولاً تنها حقوق زیر سطح زمین متعلق به آنها است و بنابراین اگر نفتی زیرزمین پیدا شود شرکت مالک آن نفت خواهد بود. تحت قرارداد امتیازي پیمانکار حق امتیاز انحصاري در اکتشاف درون زمین را داراست. حال سؤالی که پیش می آید این ا ست که کشور مالک چه منفعتی از این قراردا د می برد؟ این منافع معمولاً از طریق مالیات و حق امتیاز بدست می آید، اگرچه وضعیتی هم هست که کشورهاي صاحب ذخیره از طریق شرکت بین المللی نفت در یک سرمایه گذاري مشترك با پیمانکار در ذخایر سهم دارند.

قراردادهاي مشارکت در تولید:

تفاوت قراردادهاي مشار کت در تولید و قراردادهاي خدماتی از قراردادهاي امتیازي در این است که در این نوع قراردادها حق مالکیت نفت زیرزمین را به شرکت هاي تولیدي نمی دهند به عبارتی دولت مالک منابع نفتی زیرزمین است که با یک شرکت جهت اکتشاف و استخراج قراداد می بندد. عقد این نوع قراردادها توسط کشور اندونزي بدعت گذاري شده است دولت اندونزي در یک حرکت ملی تصمیم گرفت که قراردادها از نوع امتیازي به قراردادي تغییر یابد تا بدین ترتیب دولت حق مالکیت خود بر منابع را حفظ نماید و فقط به شرکت هاي بین المللی اجازه اکتشاف و استخراج را داده و مالکیت نفت ی که از زیرزمین بیرون می آید را دراختیار خود داشته باشد . این بدعت گذاري در عقد قراردادها همزمان در خیلی از کشورهاي تولید کننده نفت استفاده شد چراکه آنان را از عدم وابستگی بهره مند می نمود و موجی تحت عنوان منابع ملی انتشار یافت کلید توسعه دیگري که در این ز مان اتفاق افتاد تشکیل اوپک بود که باعث تعادل و توازن بین کشورهاي صاحب ذخیره و شرکتهاي نفتی شد. در قراردادهاي خدماتی هدف به هیچ عنوان عوض نشد فقط برخلاف قراردادهاي مشارکت در تولید که شرکتهاي نفتی در سهم نفتی که تولید میشد حق داشتند، در این نوع قراردادها به شرکت هاي نفتی دستمزد و پاداش پرداخت می شود.

قرارداد سرمایه گذاری مشترک:

 نوع دیگري از قراردادها که گاهاً به عنوان چهارمین نوع قراردادهاي نفتی از آنها یاد می شود. در این نوع قراردادها شرکتهاي نفتی داخلی با سایر شرکتها و پیمانکاران دنیا همکاري دارند و د ر کنار یکدیگر فعالیتهاي لازم را انجام می دهند. در قراردادهاي سرمایه گذاري مشترك امتیازاتی بابت اکتشاف، استخراج، توسعه، تولید و فروش نفت خام به شرکتهاي خارجی داده می شود.

هیچ یک از انواع قراردادها به خودي خود، خوب یا بد نیست . نوع قرارداد تنها چارچوب و ظرفی براي تقسیم منافع ناشی از همکاري است. از این نظر، اینکه چه نوع قراردادي تحت چه شرایطی بتواند منافع طرفین قرارداد را تأمین کند و ظرف قرارداد با چه مظروفی پر شود به عوامل متعددي بستگی دارد. در واقعیت نیز به ندرت پیدا می شود قراردادي که کاملاً یکی از انواع قراردادهاي شرح داده شده باشد بلکه بیشتر بخشی از هر یک از انواع قراردادهاي شرح داده شده، در انعقاد قرارداد جدید گنجانده می شود.